Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt (Einstein)
Zondag 31 mei was Herman Tjeenk Willink in Buitenhof. Hij sprak bedachtzaam – een zeldzaamheid in praatprogramma’s – gaf een heldere analyse en een visie op noodzakelijke ontwikkelingen.
Kijk vooral naar het programma maar ik geef hier graag een samenvatting.
De vragen
Centrale vraag: Kan de overheid de gevolgen van deze crisis wel aan?
Is er een tijdelijke onderbreking door een virus of is er meer aan de hand? Is de echte crisis een verstoring van het evenwicht arm vs. rijk en economie vs. ecologie? De vraag naar de oorzaken is niet beantwoord: kan de overheid dit aan? Kan de overheid omgaan met onzekerheden, complexiteit en ontwikkelingen die direct ingrijpen op leven en samenleven?
De afgelopen 40 jaar lag vooral de nadruk op wat de overheid niet kan en was privatisering het antwoord. De overheid als verdienmodel. Nu gaat het over wat de overheid wel kan in plaats van wat ze niet kan. Wat is er niet goed gegaan? Neem de belastingdienst – hoe kan het dat mensen zo handelen; dat een dienst die notoir goed was, zo is verworden?
De analyse
Drie politieke opvattingen liggen ten grondslag aan de huidige crisis:
- De overheid staat vooral ten dienste van de economische groei van de private sector, bijvoorbeeld bij het vestigingsklimaat. De overheid wordt gezien als last en als kostenpost in plaats van als voorwaarde voor een stabiele samenleving. Uiteindelijk blijkt in de huidige crisis de private sector afhankelijk van een stabiele publieke sector.
- De overheid is een bedrijf met kosten en baten. Daarom moeten diensten worden geprivatiseerd. Tjeenk Willink geeft als voorbeeld een huisarts in Rhenen (45.000 inwoners) die te maken heeft met 15 instellingen voor thuiszorg en 556 aanbieders van jeugdzorg en WMO!
- De burger is een homo economicus. Hij is een kostenpost én klant. Terwijl de burger sociaal denkt en zich medeverantwoordelijk voelt. Als voorbeeld de aanname dat ouderen zolang mogelijk thuis willen wonen en verzorgingshuizen kunnen worden opgeheven.
Deze politieke opvattingen leiden tot doodlopende wegen.
Noodzakelijke veranderingen
- Verklein de verschillen tussen de haves en have-nots. De verschillen zijn de afgelopen decennia steeds scherper geworden. In de tijd dat het economisch goed ging, lukte het niet om dit op te lossen en de crisis lijkt vooral de have-nots te raken.
- Geef de professionals in de zorg en het onderwijs de ruimte. In de crisis is een sterk beroep gedaan op die professionaliteit. Het is niet verstandig als we terugvallen op het inperken van professionals.
- Herzie de opvattingen die hiervoor zijn geschetst met als leidraad de uitspraak van Einstein (zie hierboven) maar ook zijn uitspraak: “het is waanzin hetzelfde te doen en andere uitkomsten te verwachten”.
Economische groei is niet het ijkpunt voor succesvol beleid. De huidige buffers zijn niet afkomstig uit het private bedrijfsleven maar van bezuinigingen op de publieke sector en burgers. - Zie de overheid niet langer als bedrijf. Herwaardering van de democratische rechtsorde als grondregels voor de omgang tussen overheid en burgers en burgers onderling is nodig. Het vormt het fundament om te kunnen omgaan met onzekerheden, complexiteit en risico’s.
- Een breder Europa beleid is nodig. Er moet niet alleen gefocust worden op kosten en baten maar breder op de balans tussen gemeenschappen. Stelselmatig wordt verwaarloosd dat de Nederlandse burger meer heeft geprofiteerd van de Europese samenwerking dan de burgers in het zuiden van Europa (1500,- versus 600,- voor de Spaanse en 300,- voor de Griekse burger).
Ons enige houvast ligt in Europa. - Er moet meer samengewerkt worden met de wetenschap. In deze gezondheidscrisis is hier een goed begin mee gemaakt.
- Tegenwicht tegen de economisering is meer aandacht voor cultuur. Tjeenk Willink citeert hier Ramsey Nasr:”gezondheid, onderwijs en cultuur zijn de fundamenten en niet de ornamenten van de samenleving”.
We moeten nu goed kijken naar de mogelijkheden die ontstaan en de crisis als kans zien.